राजकारण नाटकवाल्यांचे

This article is published in March-2013 issue of  'YUVA' magazine of Rane Publication 

राजकारण नाटकवाल्यांचे

  नाट्य परिषदेचे माजी अध्यक्ष मोहन जोशी यांच्या नेतृत्वाखालील ‘उत्स्फूर्त’ पॅनल आणि विद्यमान उपाध्यक्ष विनय अपटे यांच्या नेतृत्वाखालील ‘नटराज’ पॅनल यांच्यात झालेली शाब्दिक चकमक, मराठी नाट्यसृष्टीला लागलेले गालबोट आणि आमदारकीसाठी लढविल्या जाणा-या निवडणुकीइतके नाट्य परिषदेच्या निवडणुकीला प्राप्त झालेले महत्त्व, यामुळे नाट्य परिषदेत नेमकं काय दडलंय आणि ही निवडणुक इतक्या प्रतिष्ठेची का केली, हे सर्वांसाठी एक कोडं आहे.  

प्रतिक मुकणे (Email id: info@pratikmukane.com)

आरोप प्रत्यारोप, डयुप्लिकेट मत पत्रिका, पत्रकबाजी, धमकीची भाषा, असे जेव्हा म्हटले जाते, तेव्हा हा एखाद्या राजकीय निवडणुकीतील प्रकार आहे, असेच वाटते. परंतु हा प्रकार राजकीय निवडणुकीतील नसून अखिल भारतीय मराठी नाट्य परिषदेच्या निवडणुकीतील आहे. या निवडणुकीत उभे राहिलेल्या उमेदवारांनी ही निवडणूक इतक्या प्रतिष्ठेची केली, जणू काही ही नाट्य परिषदेची नसून महापालिका किंवा आमदारकीसाठी लढविली जाणारी निवडणुक आहे.

अखिल भारतीय मराठी नाट्य परिषदेत 10 वर्षांनी निवडणुकीचे बिगुल वाजले. संमेलन भरवणे, यशवंत नाट्य संकुल सांभाळणे आणि वार्षिक पुरस्कार देणे, केवळ या गोष्टींसाठीच मर्यादित असलेल्या नाट्य परिषदेच्या निवडणुकीत मुंबईतील 16 जागांसाठी 58 उमेदवार निवडणुकीच्या रिंगणात उतरले. नाट्य परिषदेचे माजी अध्यक्ष मोहन जोशी यांच्या नेतृत्वाखालील ‘उत्स्फूर्त’ पॅनल आणि विद्यमान उपाध्यक्ष विनय अपटे यांच्या नेतृत्वाखालील ‘नटराज’ पॅनल यांच्यात झालेली शाब्दिक चकमक, मराठी नाट्यसृष्टीला लागलेले गालबोट आणि आमदारकीसाठी लढविल्या जाणा-या निवडणुकीइतके नाट्य परिषदेच्या निवडणुकीला प्राप्त झालेले महत्त्व, यामुळे नाट्य परिषदेत नेमकं काय दडलंय आणि ही निवडणुक इतक्या प्रतिष्ठेची का केली, हे सर्वांसाठी एक कोडं आहे.  

नाट्य क्षेत्रात काम करत असलेले कलाकार, निर्माते, मेकअप-आर्टिस्ट आणि बॅकस्टेजला काम करणा-या लोकांचे प्रश्न सोडविणे, त्यांना आधार देणे आणि नाट्य क्षेत्रात सकारात्मक बदल घडविणे, हे मुळात परिषदेचे काम आहे. परंतु गेल्या अनेक वर्षात रंगभूमीकरिता काम करणा-या लोकांसाठी नाट्य परिषदेने कोणतेही ठोस पाऊल उचलले नसल्याची खंत नाट्य क्षेत्रातील कलाकारांनी व्यक्त केली आहे. राजकारण करण्यापेक्षा नियामक मंडळाने परिषदेचे कामकाज परदर्षक करून, कलाकार आणि निर्मात्यांमध्ये समन्वय निर्माण करण्यासाठी प्रयत्न करावेत, रंगमंचावरील कर्मचा-यांच्या समस्या सोडवाव्यात, डॉक्युमेंटेशन करावेत व परिषदेचे संकेतस्थळ उपलब्ध करून देण्याकडे लक्ष द्यावे, अशी अपेक्षा काही कलाकारांनी व्यक्त केली आहे. तसेच संमेलनांसाठी करण्यात येणारा अनावश्यक खर्च नाट्य सृश्टीच्या भविष्यासाठी ठेवला व कलाकारांना पेन्शन सुरू केली, तर तो पैसा सत्कर्मी लागेल, असे देखील अनेकांचे मत आहे. 

           
         

’’नाट्य परिषदेची निवडणूक ही एखाद्या महानगरपालिका किंवा आमदारकी सारखी झाली असली, तरी त्याबाबत आपण काहीच करू शकत नाही. ज्या प्रकारे ही निवडणूक झाली, त्याप्रकारे ती व्हायला नको हवी होती. परंतु जर मत पत्रिका गहाळ होत असतील, डुप्लिकेट मत पत्रिका छापल्या जात असतील, तर करायचे काय?‘‘, असा सवाल उपस्थित करत, दोषींवर कडक कारवाई करण्याची मागणी ‘नटराज’ पॅनलचे विनय अपटे यांनी केली आहे.

एकेकाळी, नाट्य परिषदेच्या निवडणुकीला उभेदवार उभे करायला लागायचे. परंतु यावेळी निवडणुकीला एवढे महत्त्व का प्राप्त झाले आणि 58 उमेदवार का उभे राहिले, हे मला स्वतःला समजलेलं नाही. नट, डिझाईनर, निर्माते किंवा नाटकांशी संबंध नसलेले लोक सुध्दा निवडणुकीत उभे राहिले होते. नाटय परिषदेला हाय-टेक बनविण्याच्या गोष्टी करणा-यांनी परिषदेचे संकेतस्थळ देखील अजून उपलब्ध न केल्याचे सांगत, आपटे यांनी अप्रत्यक्षपणे मोहन जोशी यांच्यावर टीका केली. 

‘‘नाट्य परिषदेची निवडणुक ज्याप्रकारे झाली, तशी कधी होईल, असे स्वप्नात देखील वाटले नव्हते. जे काही घडले ते खूप वाईट घडले असून त्यामुळे नाट्य श्रुष्टीला गालबोट लागले आहे. या निवडणुकीत विजयी होऊन कोणालाही मुख्यमंत्री किंवा राज्यमंत्रीपद भूषवायचे नसल्याने, ही निवडणूक एवढ्या प्रतिष्ठेची करण्याची काही गरत नव्हती’’, असे मत ज्येष्ठ कलावंत षरद पोंक्षे यांनी व्यक्त केले.

‘नटराज’ आणि ‘उत्स्फूर्त’ हे पॅनल राजकीय पक्ष असलेल्या कॉंग्रेस- राष्ट्रवादी यांच्या प्रमाणेच वाटत होते. ज्या उमेदवारांना निवडणुकीत उभे राहण्याची इच्छा होती, त्यांनी एखाद्या पॅनलमधून उभे न राहता वैयक्तिकरित्या निवडणूक लढवली असती, तर कदाचित एवढा वाद निर्माण झालाच नसता, असेही पोंक्षे म्हणाले.

तर झालेल्या प्रकाराबाबत दुःख व्यक्त करत अश्विनी एकबोटे म्हणाल्याः ‘‘नाट्य परिषदेच्या निवडणुकीत घडलेला प्रकार अत्यंत लाजिरवाणा होता. कलाकारांचा धर्म काय, त्यांनी काय केल पाहिजे आणि ते करताहेत काय, या गोष्टी विचार करायला लावतात. सभासदांच्या संख्ये पेक्षा जास्त मतदान होणे आणि सभासदांनी पोस्टाने मतदान करणे, हा संपूर्ण प्रकारच चुकीचा असून निवडणुक प्रक्रियेमध्येच त्रुटी आहेत. राजकारणी जेव्हा घोळ करतात, तेव्हा त्यांना पैसा, सत्ता आणि पद मिळते. पण नाट्य परिषदेच्या निवडणुकीत जेव्हा राजकारण होते, तेव्हा त्यामधून काय साध्य होते, तेच कळत नाही’’. 

‘‘नाट्य परिषदेने खरंतर कलाकारांच्या भवितव्याकडे लक्ष दिले पाहिजे. आज अनेक कलावंत 30 ते 40 वर्षांपासून नाट्यसृष्टीत  काम करत आहेत. नाट्य संमेलनावर 50 ते 60 लाख रूपये खर्च करण्यापेक्षा, जर 8 ते 10 लाख रूपये खर्च करून एखाद्या हॉटेलमध्ये कार्यक्रम आयोजित केला, कलाकारांना आपली मतं मांडण्याची संधी दिली व उपस्थित प्रश्नांवर तोडगा काढण्याचा प्रयत्न केला, तर त्याचा फायदा सर्वांनाच होईल. तसेच शिल्लक रक्कम दरवर्षी बॅंकेत ठेवून, काही वर्षानी मोठी रक्कम जमा झाली, तर त्याचा नाट्यभूमीसाठी काम केलेल्या व्यक्तींना लाभ मिळवून देता येवू शकतो’’, असेही पोंक्षे म्हणाले.

‘‘आपल्याला भरभरून प्रेम करणा-या रसिक प्रेक्षकांचे मनोरंजन करणे आणि नाट्य सृष्टीतील गोष्टी सोयिस्सकर करणे हे परिषदेचे काम आहे. जर त्यांना त्यांच्यातील वाद आणि प्रश्न सोडवता येत नसतील, तर ते इतरांचे प्रश्न काय सोडवणार? ज्याला खरोखरच नाट्य सृष्टीविषयी आपुलकी आहे, आणि काम करण्याची इच्छा आहे, त्यांनी निवडणुकीत उभे राहवे आणि निवडून येणा-या उमेदवारांमधून अध्यक्ष निवडावा. यासाठी पॅनल उभे करून राजकारण करण्याची गरज नाही’’, असे परखड मत एकबोटे यांनी मांडले.

  

तसेच नियामक मंडळाने इतर गोष्टींकडे लक्ष देण्यापेक्षा, परिषदेच्या कामकाजाकडे लक्ष देत, नाट्य संमेलनासाठी जे पैसे खर्च केले जातात, ते कलाकार, निर्माते आणि बॅक स्टेजला काम करणा-या लोकांसाठी वापरावेत. नवीन संहिता मिळत नसल्यामुळे कलाकारांना जुन्या नाटकांकडेच पुन्हा वळावे लागते. जर परिषदेने पुढाकार घेऊन चांगले साहित्य लिहिणा-या लेखकांना प्रोत्साहान दिले, तर नवीन संहिता उपलब्ध होतील व नवीन नाटकांची निर्मिती होईल, असेही अश्विनी एकबोटे म्हणाल्या. 

आपले अनुकरण करणा-या आणि आदर्श मानणा-या मनोरंजन विश्वातील तरूण कलावंतांसमोर ज्येष्ठ कलावंतांनी राजकीय चित्र उभे केले, तर त्यांच्याकडून आपण काय अपेक्षा करणार, असा सवाल या निमित्तने उपस्थित होते. 

निवडणुका झाल्यावर ज्याप्रकारे राजकीय पक्षातील उमेदवार माध्यमांना कोणतीही प्रतिक्रिय देण्यास टाळाटाळ करतात, त्याच प्रकारे ‘उत्स्फूर्त’ पॅनलचे मोहन जोशी  यांनी या विषयावर कोणतेही भाष्य  करण्यास नकार देत, अंतिम निकाल लागल्यावर सविस्तर प्रतिक्रिया देईन, असे सांगितले.